 |
Shin Mutanen Afirka Ne Suka Fara Noma a Duniya? |
Masana tarihi da na kimiyyar kayan tarihi sun tabbatar da cewa Afirka na daga cikin wuraren farko a duniya da aka fara noma, kuma hakan ya faru shekaru kusan 10,000–12,000 da suka gabata, musamman a Arewacin Afirka.
Duk da cewa ba Afirka kaɗai ba ce ta fara noma a duniya, amma hujjoji sun nuna cewa noma ya taso ne a wurare daban-daban a lokaci kusa-kusa, ciki har da Afirka, Gabas ta Tsakiya, China, da Amirka ta Kudu.
Binciken Farfesa Fred Wendorf
Shahararren masanin kayan tarihi Farfesa Fred Wendorf ya gudanar da bincike mai zurfi a Hamadar Yammacin Masar (Western Desert of Egypt). A sakamakon bincikensa, an gano cewa tsoffin al’ummomi a yankin sun riga sun fara:
- noma sha'ir
- alkama
- lentil
- legumes
- chickpeas
- dabino
- capers
Wannan na nuna cewa mutanen yankin sun wuce rayuwar farauta kaɗai, sun fara tsayayyen noma da ajiyar abinci.
Shaidun Kayan Tarihi
Baya ga amfanin gona, an gano:
- duwatsun niƙa
- turmi da tabarya
- wukake na dutse
- ƙulle-ƙulle
- zane-zane da alamomin al’adu
Waɗannan duk suna nuna cewa:
- akwai tsarin rayuwa mai tsari
- an riga an san fasahar sarrafa abinci
- noma ya kasance ginshiƙin zamantakewar al’umma
Afirka da Tarihin Noma na Duniya
A fannin ilimin tarihi na zamani, ana kallon noma a matsayin babban juyin juya hali da ya canza rayuwar ɗan Adam:
- daga yawo zuwa zaman wuri guda
- daga farauta zuwa samar da abinci
- daga ƙanana ƙungiyoyi zuwa manyan al’ummomi
Afirka ta taka rawa mai muhimmanci a wannan juyin juya hali, musamman:
- a Arewacin Afirka
- a yankin Nile
- da kuma daga baya a Yammacin Afirka (kamar noma na dawa, gero, da shinkafa ta Afirka)
Rashin Adalcin Tarihi ga Afirka
Tsawon lokaci:
- tarihin duniya ya fi mayar da hankali ga Turai da Gabas ta Tsakiya
- rawar Afirka a wayewar ɗan Adam an rage darajarta ko an yi watsi da ita
Wannan tunani ya ƙara ƙarfi ne a lokacin mulkin mallaka, inda aka ƙirƙiri ra’ayin cewa:
Afirka nahiya ce mara ci gaba da ke buƙatar “wayewa”.
Alhali kuwa:
- Afirka na da tsohuwar wayewa
- na da tsarin noma, kasuwanci, addini da siyasa tun kafin Turai
Muhimmancin Fahimtar Tarihin Kanka
Bayan mulkin mallaka:
- masana sun fara sake duba tarihin Afirka
- ana ƙoƙarin gyara kura-kuran da aka yi a rubuce-rubucen tarihi
Sanin cewa:
- Afirka ta taka rawa a asalin noma
- Afirka ba mai bin baya ba ce a tarihin ɗan Adam
yana taimakawa:
- gina kwarin gwiwa
- ƙarfafa sha’awar bincike da ilimi
- samar da ci gaba mai tushe da asali
Kammalawa
Ba daidai ba ne a ce Afirka kaɗai ce ta fara noma a duniya,
amma daidai ne a ce:
- Afirka na daga cikin wuraren farko da aka fara noma
- mutanen Afirka sun taka rawar gani a juyin juya halin noma
- tarihin duniya bai yi wa Afirka cikakken adalci ba
Fahimtar gaskiyar tarihi ba wai don alfahari kawai ba ne,
amma domin gina makoma mai tushe a kan gaskiya.
